Osady nawodne, jako pierwsze osiedla, czy można tak to ująć? Zjawisko było naturalne i występowało wszędzie, gdyż ludzie osiedlali się na podmokłych terenach, na wyspach naturalnych, bądź sztucznych. Żyli w małych społecznościach raczej ze względów bezpieczeństwa. Tworząc małe wspólnoty, osady można pokusić się nawet na określenie osiedla, których konstrukcja była stawiana na uprzednio wbitych palach. Podest na palach i pomost doprowadzający do lądu stałego. Podest, czy też platforma zazwyczaj była prostokątna. Stawiano na niej domy i przypuszczalnie budynki gospodarcze. Wiadomo, iż mieli zwierzęta hodowlane. Żyli również z połowów.
ORZYSZ, najgłośniejsze odkrycie. Osadę nawodną datowaną na wczesną epokę żelaza w jeziorze Orzysz odkryto w 1866 roku. Był to czas budowy kanałów łączących jeziora i tworzenie drogi wodnej do morza. Choć sugerując się planami Narońskiego takowe założenia poczyniono wieki temu. I przyszedł czas na realizację... Wspomniane znacząco wpływały na obniżenie poziomu wód w jeziorach, dając żyzne grunty pod uprawy oraz stabilizację dla mieszkańców. Za sprawą takich operacji obniżony poziom wód jeziornych, odkrywał tajemnice z czasu p.n.e.
W XIX wieku prowadzono również badania o tamtejszym życiu. Jednym najbardziej zaangażowanym badaczem o palafitach był Johannes W. Heydeck. Prowadził badania terenowe wielu takowych osiedli. Malarz z Królewieckiej Akademii przeprowadził kilka wnikliwych badań. Większość przyszłych eksploracji opierała się na badaniach i wnioskach Johanna Heydecka. Przypuszczalnie odkryto około 60 takowych osad nawodnych stawianych na palisadowych rusztowaniach, lecz nie każda miała łącznik z lądem, czyli zwyczajnie pisząc most.
Jedną z pierwszych eksploracji podwodnych, jakie przeprowadzono w latach 60- tych. miała miejsce w Rybnie w powiecie mrągowskim. Drugim takim miejscem w latach 80 -tych, były Mołtajny w powiecie Kętrzyńskim. Trzecim było w Pieczarkach w powiecie Giżyckim. Na podstawie opisane niegdyś osady prowadzono nowe badania, na zmodernizowanym planie działania. Przeprowadzono badania oceny wieku drewna, czyli dendrochronologię w miejscowościach: Mołtajny, Pieczarki, Rybical, Rybno...
Późniejsze badania przeprowadzone w latach 1993-1994 na obszarze wschodnich Mazur pokazują, tudzież potwierdzają, poniższe lokalizacje osad nawodnych:
1. Bienie, gmina Ełk. Osada palowa. Odkrycia dokonano w latach 20 - tych XX w.
2. Borki, gmina Ełk. Osada nawodna. Odkrycie z 1922 r. datowano na epokę brązu.
3. Czarne (Czarne Wschód), gmina Orzysz. Odkrycie z 1933? Nie potwierdziło się w pierwotnej lokalizacji. Autorzy badań odnaleźli takowe, wieś dalej. Zatem odkrycie jest z 1994 r.?
4. Dręstwo, gmina Bargłów. „Jezioro Dręstwo”. Odkrycie wzmiankowano w 1974 r. Weryfikacja z 1994 roku również nie może potwierdzić datowania odkrycia, przypuszczalnie rusztowego z wczesnej epoki brązu. Brak pozostałości przedmiotów z życia codziennego uniemożliwia pewne datowanie.
5. Nowy Harsz, gmina Pozezdrze. Odkrycia dokonano w 1922 roku. Osadą nawodną oceniono na epokę brązu.
6. Ostrów, „Jezioro Czarne” gmina Stare Juchy. Teren trudno dostępny skrywa prawdę o niegdysiejszej osadzie nawodnej.
7.Rybical, gmina Ryn. Odkrycia dokonano w ~ latach 30 - tych XX wieku. Można domniemać pozostałości bardzo zniszczonej osady nawodnej typu rusztowego datowanej na podstawie znalezionej ceramiki na wczesną epokę żelaza. Natomiast dokładnego badania nie przeprowadzono.
8. Jezioro Orzysz opisany wyżej.
Badania, analizy i wnioski przeprowadzili: Jerzy Marek Łapo i Waldemar Ossowski. Panowie podczas prac weryfikacyjnych potwierdzili 15 osad w tym: osady nawodne, nadbrzeżne i wyspowe różnego typu. Prace wykonano na terenie na Pojezierzu Ełckim i w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich (Łapo, Ossowski 1992).
*źródło "Weryfikacyjne badania osiedli nawodnych na wschodnich Mazurach przeprowadzone jesienią 1993 r. i wiosną 1994 r." Światowid 2 (43)/ Fasc. B, 128-138.
Komentarze